Op 12 november 2024 presenteerde het Rijksmuseum Amsterdam een wel heel bijzondere aanwinst: een maquette van azc Klompjan in Markelo, een van de eerste asielzoekerscentra in Nederland. Gemaakt door Karen Gegiazarian, die er in 2011 een tijdelijk, veilig onderkomen vond. Hij maakte een tastbare herinnering door het azc tot in detail na te bouwen met natuurlijke materialen die hij er verzamelde. Het azc sloot in 2012 en de maquette zwierf jaren door Nederland. Na inspanningen van Milena Mulders en haar bondgenoten kreeg het uiteindelijk een vaste plek in de Rijkscollectie en is het – nog tot begin november – te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam. VSBfonds steunde het project, dat de naam ‘Tussenlanding’ kreeg. Samen met Milena en programmamanager Kunst & Cultuur Romy Jochems van VSBfonds blikken we terug op de donatieaanvragen, volgen we een bijzondere reis én kijken we vooruit.
‘In 2013 zag ik de documentaire ‘Asielzoeka’s’, waarin de maquette van Karen een rol speelde’, vertelt Milena. ‘Toen besefte ik maar eens te meer dat een azc-ervaring gelaagd en betekenisvol is. In 2020 zag ik een oproep van de Buddy Film Foundation. De maquette moest per direct weg van de toenmalige locatie en ik bood me aan. Op dat moment besefte ik opnieuw: dit is van grote erfgoedwaarde. Het gaat over een plek die niet meer bestaat. Het gaat over mensen die op de vlucht waren, die er een belangrijke tussenfase in hun leven doormaakten en waarvan velen uiteindelijk Nederlander zijn geworden. Het vertegenwoordigt daarmee een wezenlijk onderdeel van hun levensverhalen én het verhaal van Nederland als migratieland. En dus verdient het een veilige plek, zodat het nooit verloren gaat.’
Drie essentiële vragen
Maker Karen is al enkele jaren niet meer betrokken bij de maquette. ‘Hij vluchtte in 2009 met zijn gezin uit Abchazië, was automonteur van beroep en had de maquette destijds gemaakt als tijdverdrijf en als manier om zijn gedachten te verzetten’, legt Milena uit. ‘Hij verloor de maquette uit het oog en was heel erg verrast en ontroerd toen deze tien jaar later nog intact was en opnieuw op zijn pad kwam. In overleg met hem besloot ik dat ik voor het behoud en de betekenis van de maquette ging zorgen, samen met migratiehistoricus Hanneke Verbeek. We gingen op zoek naar een veilige plek en konden per direct terecht bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. Vanaf dat moment stelden we onszelf drie essentiële vragen over de maquette en zijn toekomstige rol. Wie gaat over deze maquette? Wat is de betekenis ervan? En wat is de beste duurzame plek? Met name dat laatste was belangrijk, omdat we na alle tijdelijke plekken vonden dat de maquette echt een definitieve plek moest krijgen. Het was het begin van een avontuur dat vier jaar duurde met de toepasselijke naam ‘Tussenlanding’. Met het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten (CGM) als penvoerder, een groeiend team van actieve betrokkenen en een klankbordgroep met erfgoedexperts en -onderzoekers. Ook besloten we financiering te zoeken bij diverse fondsen.’
